Roja ku jahrî bi ser kurdan da barandin

Di dîroka miletê kurd da 16-ê adarê, yanî îro rojeke pir xembar, rojeke reş û şînê ye.
Rejîma Saddamê dîktator di 16-ê adara sala 1988-an da bajarê Helebçeyê bi bombeyên kîmyewî bombebaran kir.
Di bombebaranê da li dora 5-6 hezar însan bi carekê da hatin qetilkirin û nêzî 10 hezar kesî jî birîndar bûn û seqet man.
Ji ber ku ev êrîşa hovane li hember miletekî bêpişt û bêxwedî, yanî li hember kurdan hatibû kirin, loma jî cîhanê xwe kerr û lal kir, ne Neteweyên Yekbûyî û ne jî dewleteke din li hember vê jenosîda mezina tiştek nekir.
Ji xwe heger ne xêra rismên çend rojnamevanan bûya kesî nedibîhîst ku qetlîameke wiha bûye jî.
Îsal di 22-yemîn salvegera qetlîama Helebçeyê da Hukûmeta Herêma Kurdistanê, roja 16-ê adarê weke roja hezn û şînê îlan kir û ala kurd li herdera Kurdistanê heta nîvî hate daxistin.
Esas meriv fêm nake ji bo çi heta nuha hukûmeta Kurdistanê biryareke wiha negirtiye.
Lê bi derengç be jî girtina vê biryarê di cî da ye.
Rejîma Saddam Husênê dîktator, di nabêna salên 1986-1988-an da li hemberî kurdan bi navê ”enfalê” operasyoneke valakirina Kurdistanê û erebkirina kurdan ya bi darê zorê da destpêkirin. Bi taybetî jî li hin bajarên weke Kerkûk, Xaneqîn, Mendelî, Mûsil û hin herêmên din, rejîmê bi êrîşên ”enfalê” dixwest kurdan ji kok da li wan herêman paqij bike û di şûna wan da ereban bicî bike.
Di van êrîşên ”enfalê” da bi hezaran gundên kurdan hatin valakirin û şewitandin, bi dehhezaran kesên siwîl bi darê zorê ji bajar, gund, erd û avên wan hatin bidûrxistin û bi hezaran kes jî bi girseyî hatin qetilkirin, gelek kes bi saxî hatin gorkirin.
Gelê kurd li hember van êrîşên tunekirina kurdan bi mêranî serî hilda û liberxwedaneke bêhempa nîşan da.
Li ser vê berxwedana kurdan, rejîma Saddam, birayara bikaranîna çekên kîmyayî yanî qirkirina kurdan girt.
Û wezîfeya vê qetlîamê jî fermandeyê Cepheya Bakur Alî Hasan el Mecîd girt ser milê xwe.
Loma jî kurdan navê wî kirine ”Elî Kîmyewî.”
Li ser emir û fermana Elî Kîmyewî, di 16-ê adarê da 8 balafirên Îraqê bi ser bajarê Helebçeyê da jahrî barandin, helebçe wêran kirin.
Di êrîşê da li gor tespîtên resmî di nabêna pênc û şeş hezar kesî da, hemû jî swîl, zarok, jin, kal û pîr jahrê bihatin qetilikirin.
Piştî Hîroşîmayê ev cara pêşî bû ku bi çekên kîmyawî li bajarekî di yek carê da 5-6 hezar însan dihat kuştin.
Lê li gel vê jenosîdê jî gelê kurd bêhêvî nebû û dev ji xebat û têkoşîna xwe ya ji bo azadî û serxweûpnê berneda, heta ku rejîma Saddam di 9-ê nîsana 2003-an da hilweşiya û ew jî di 13-ê çileyê pêşîn da ji alî leşkerên emerîkî va li gundekî Tikrîdê di quleke binê erdê da weke mişkekî hate girtin.
Saddam û hemû havalên wî ji ber sûcên ku li hember kurdan û şîîyiyan kiribû piştî 3 sal mahkimebûn cezayê îdamê girt û di 30-ê çileyê pêşîn ya sala 2006-an da hate îdamkirin.
Piştî ku 22 salan, meha borî Dadgeha Temîzê ya Îraqê, komkojiya Helebçeyê weke ”jenosîd/komkijî” qebûl kir.
Çend sal berê Dadgeha Laheyê jî Komkûjîya Helebçeyê wek jenosîda li hember miletekî binav kiribû.

Di dawiyê da ez dixwazim îşev helbesta Ehmed Huseynî ya li ser Helebçeyê pêşkêşî we bikim.
Helbest hinekî dirêj e lê tişt nabe, çimkî derd û kulên dilê me jî pir in, bi du gotina naqedin.

Goristanên TengLi ser textê çiyan
Bûk bû..
Di hêlîna buharê de
Di hişê kevir de
Çûk bû
Gula heft ber bû,
Lêv tenik
Çav bi xewn
Por Aza bû
Gerden ji alal û awazan bû.
MAÇEK min lê bû,
maçek bi lez
şipya lê,
Xerdela bê ol
Lêvê min birî
Û berya wan,
Bi Sêva xelatî tevî şa bû..
Kir hewar,
Me xwe pê dada...
Newroza xatirxwestinê ye
Cejna mirinê ye
Û... me hêvî di xwe de bada...
Axîna wê.
Agir, di şeva "Zeredeşt" de vemirand.
Birîna wê,
Xwîn, di çermê 'xwedakî' çayî de tewirand.
Movikên demê,
diyarî şewata bê dûman dike,
Evînê ji ser zimanê zemînê hildike.
-şerpeze
-bîn teng
-toz girtî
Xewna tenik ji çavên "Leyla" radike...
Xwas mîna pinpinîkê
Bê şal û şap!
Can sivik mîna hechecîkê
ji buhara reş direve..
Tariyê distrê ! !
ji stêrkeke geş dikeve..
pencereya girî derbas dike!!
Nema şirê Çiyan
ji berfê nas dike!!
Ji demsalên kesk
BENDE MAÇA XWE ME..
Lêlê sêvê!!
Zivistan be,
li ser destên te diçelmisin.
Havîn be
Di gerdeniya te deduqurnisim
Û salên şor tên!
Bê heyveke şermînî
Bê hevdîneke nermînî
Bê şadî û çandin
Tev şîn û çirandin,
û bi ser de!!
Em dibêjin Helebçe bû,
Navik û cî bû..
Gopal û rêwî bû..
Gepa nan û birçî bû..
Firek av û tî bû..

Tarîbûn mijankê welatê min kil dike.
Baskên buhara birîndar
nêçîra kewê şareza.
Nalîna bi çar çavkanî
Bindestiya bi qeremûşk
Jîna gergerînok
Taya mirinê û çend bîhok
Rêçên azadiyê bi mijê boyax dikin..
SÎNGA ROJHILAT BI MAÇA MIN DAXDIDIN..
Hezar dijmin
ji dara xwîna min tên weşandin:Berî didin
Asêbûna nifirê
Vezilandina şevnemê
Li ser aniya porkura min.
Berî didin:
Dîwarê bêdengiyê
sema agirê min,
Hinarkên kulîlk û çivîkan,
germ dikin
bi rondikên Helebçeya min.
Li dor kezeba wê kevz digre
Mûzîka xweriştê.
Kom dibin pêlên tevzînokê..
Bo wê serê çiyan dişke
Bo wê çira rêwiyan dişke
Bo wê, diçurise, li ser tava rokê
xwîna kevokê..
Xuşexuşa çeman pûç dibe.
Jena dilê çiyan radiweste.
Û Helebçe
Bê dest e
Xwe davêje çepera jînê,
Xwe davêje
genîbûna birînê..
Xwe davêje,
Dilê Memo duguvêşe..
Gavên Siyamend bi ser xwe de dikêşe..
Biskên Şêrînê Pizota Zînê dimêje
Xwe davêje perya Ferhadê hunermend
xwe davêje, qirşikên evînê
û vediciniqe!!
MAÇA MIN, Û PEYMANA ZEMÎNÊ TÊN BÎRA WÊ
HELEPÇEYÊ û dawiya şevê
bi hev re zîz bûn..
rewanê wê
"Izrayîl" û diranê wê
bi ser hev de xwîz bûn..
Li nik sipîka çavê wê
ro şerpilî.
Tava xweşyê haş bû
Lehiya reşiyê ser û kaş bû
Stiranên baranê
Zingilê beranê êvarê
Xwe sipartin qurmê hinarê
Bazî li ZÊWEYÊ
Hêlînê dipekîne..
Serçavka QELEDIZAYÊ
bi hêrs direvîne.
Şev bê dê ye!!
Li derveyî demê ye!!
Hênikahiya bayê sibê ye!!
Dil li ser balgeha kîjan kêrê ye?
Berê rokê li kîjan gorê ye?
Û bareş xwe li ba dike,
Pênc hezar gul.
Pênc hezar peşkên baranê
ji xewna çiyan şiyar dike..
Û BAVÊ TÛJO
Ji esmanê şehîdan direve!!
Û HELEBÇE

Nexurya çiyan
Ji zikê kevir
Ji ava gulan têt herikandin..
Bi mekyaja kîmya nûjen
têt xemilandin..
Bîna wê ji çermê me
Ji MAÇA MIN difûre
Cîhan pêl axê dike
dişikim!!Bi navê diktatoran
Bi azara deyûz
Dibawişkim ! !
Û jena dilê min bi ser
pêşanîka Helepçeyê de
têt reşandin..
Rût...
Li ber tîna agirê me
Serê riman ji xwînê dişon..
Her tiştê xweşik talan dikin
Hemî sibehên nazik bêcan dikin
Xwe fêrî navê şûr û topan dikin
û Helebçeyê
Lêvên xwe ji nêrgizê
Ji tava rokê bernade...
Ko ne li ser memikên berbangê be
tiliyên xewnê ranade..
Ceng bo wan e!!
MAÇ oksejêna Helepçe ye!!
Û ji govenda seqemê nareve..
Ji guregura mirinê
ji zindana çiyan
ji ser piyê ewran nalive
DOZA WÊ MAÇ E
an mazûbanê wê
xerdel e, sêdar û xaç e

Esmanê şînîyê têt vegirtin,
konê reş, porê Helepçeyê
şil dike.
-Paşmêr
-Dîroka şelû.
bi rûpelekî reş
ARARAT dinixumînin
NEHIŞYÊ MAÇA BÊTIRS IM
Li hember mirinê şox û girs im
Û tê lorandin:
-Bi bayê ber tavê.
-Bi çariya lavlavê.
-Bi hişkiya Silavê.
Sorgula min.
Sosreta min.
Derbesta min.
Darbesta min.
Ku dûr bim
Bilûreke bêhiş bim,
Bo çavsoran çûr bim
Û ji nişkê ve,
Giwîzan û devê şûr bim!!
Da tu li ser zendê vebişirandinê
xeweke zelal derbas bikî
kaniya şiyar bûnê me lê!
Da goşiyên tirsê ji rezê dilê te bidime hev
xwe bi mêranî didim nasîn!
Da rexên pirsê li ser lêvên te bipîvim
Gav bi gav xwe dispêrim MAÇA te !!
Bajarên evîna te.
Bi ronahiya çav vêdixim.
Bi te dikevim!
Mîna pilopilo
Mîna kêzika hecê.
Mîna serê derziyê
te di bin çermê dil de vedişêrim.
Keskesorekê ji kovana çiyan.
bo te hildibijêrim...
Helebçeyê!
Eger tu keça hîman bî
Neviya berf û qeşan bî
Gera can û rewan bî
Mey û helbestek GORAN bî
Dê bên bexçeyên mirina te!!
Ji felsefeya axê
Ji perwaneya li dor çiraxê
Dê bên,
Ji hûrê deyaxê
Zingil di dest wan de
Kevok di mil wan de
Dîrok di dev wan de
Xerdel di zik wan de
Gula heft ber
Di xêz û saz û hiş wan de.
Tu yê bibêjÎ:
Hûn çi divên!?
Simbilên MîDYAYÊ zer bûne
Mertalên RESTEM kerr bûne
Pizikên SELAHEDîN der bûne
Û!!
Hesrata Cegerxwîn
Destgirtiya Hêmin
FERATê seranser xwuşîn
çav zelal û şîn
Şerbikê bûkê
Şoreşa enîgirêdayê
Welatê gulperîn divên!!
Welatê dil xemgîn divên!!

Ji paytextên xweliyê,
ji EHMED ARIF
Ta dilovaniya zencîrên kevn.
Ji pêlên riha ŞÊX SEîD
ji cama qirika wî
Ta sînorê mizgînxêra Zûhayiyê...
Ji bejna Zozik
ji hina simbêlê SEYIDXANÊ KERR
Ta sîle û pêkenîna bayê...
Ji giwîzên dilrevîn
Ta xwêdana pişta NEMRÛD
Ta peqên zimanê min
Hustxwarkirina tîp û stiranên min
Ta kilîta buhiştê
Ta dismal û qermîçokê dilê dayê..
Ji bîranîna te,
Ji sersala te,
Ji berfa sor.
Ji sibehên zerikî,
Ji naveroka êşeke tîr - pîr.
Ta biservebûna şopa tayê..
Te dinivîsim Helepçeya min bi ava payê.. .
Çend sedsalan te guvaştin
te kuştin!?
Çend caran MAÇEK bo min
li ser gula xwîna te nehiştin!?
Çend lehî, xwînrijî, te vexwarin
Çend singoyên rizyayî
ji destê felekê, te xwarin!?
Helebçeya min!
lê moxila vê serdeşrnê.
Dizê hêlîna bêguneh Kî ye?
Dengbêjê hilata rojhilat Kî ye?
Kurm û tirşahiya roj felat Kî ye?
Neynika çavşikestî Kî ye?
Helbestvan Kî ye?
Pê zan?
Ezbervan?
Bê çend zindan te li xwe girtin?
Bê çend koremaran bi te vedan?
Bê çend kilîlên bûkaniyê te guhertin?

Bê çend berfan sînga kewan himbêzkirin?
Bê çend hesp û kevanan.
Bê çend tajî û nêçîrvanan
di qafê berbangê de te genî kirin?
Te dinivîsim Helebçeyê
bi ava payê...
îro!!
Ji qada berûyan
koça xwe bar kiriye oksejênê!!
"EHMEDÊ MALA MÛSÊ yadê min dixwaze û min nadinê!"
Goristanek dirêj e
li dor xewna te ye
Helepçeya min
"Hey ho li me xerîbê! Bê rizq û nesîbê
Xerîba xwedê mo. Tara li devê rê mo
hesreta mala bavê mo"
pêt û ar û tirêj e.
Li dor newqa te ye
HELEBÇEYA min.
Tava te kezyan dihûne
li ber dengê balefiran,
Mistek ji stiranên bêriyê
li kerbela dilê te diçêrin
di dojeha MAÇA min de
Tama axê tal dibe.
Rezen şîniya giranbuha
Nexşeyên eşqa bê reng
Helbestên girî û hawarê
Hinarkên Helebçeyê diqelêşin..
Rêçên ji toza sermest
Gundên bê navnîşan
Aso ji tovê hejîrê dikêşin..
Te li dor govenda mirinê dicivînin..
Bêhişiya xerdelê bi pola çavan dimeyînin..
Te ji afatiya mirina bê tembî direvînin.

(Ehmed Huseynî, 13. 08. 1988 Qamişlo)