Mytomanên kurdan

Do dostekî min ê pir ezîz ji min ra got, zimanê te pir xweş e, pir şîrîn e lê tu pir qala siyasetê dikî. Di nabênê ra dibê tu qala tiştên rojane û magazîn jî bikî. Mijarên cihê tim baş e.

Gotina rast e rast e, meriv nikane qebûl neke.

Ji ber ku xwendevan ”welînîmetê” meriv e, min pir bi dîqet û baş lê guhdarî kir. Ji ber ku ji salê mehê carê dema yek qala malpera min dike, ez baş guh didê mê. Ez mecbûr im…

Di netîceya sohbeta me da dost û xêrxwazê min xwst bibêbêje, şîva meriv herşev goşt û birinc û peqlawe be jî(law ev kurd çuqasî ji goşt û birincê hez dikin. Kebab ne tê da, bawer bikin ez salekê jî goşt û birincê nexwum ne xema min e) mrivê dîsa jê of bibe û nexwaze bixwe.

Loma jî ezê îro ne li ser siyasetê, li ser mytomaniyê yanî li ser derewçîn/virekan çend tiştan bibêjim.

Ewrûpî, ji kesên di dereceya nexweşiyê da derewan dikin ra dibêjin mytoman, lê me kurdan navekî bi kurdî lê kiriye, gotiye ”derewçîn, virek” ya jî bi hawê argo ”kûre û hûtê derewan.”

Bêguman gul çawa bê strî nabe, civat jî bê mytoman nabe, di her civatê da kesên mytoman hene. Ewrûpiyan di vî warî da bi cildan kitêb nivîsîne, lê yê me kurdan hîn yek meqale jî nayê bîra min.

Ez hêvî dikim ku ev nivîsa min cesaretê bide hinekên din jî.

Mytomanî(myt+manî)maneya xwe ew e ku yê mytoman pir hindik ”bêhemdê xwe” derewan dike, nikane bê derew bipeyive. Û bêyî ku ji bo derewa wî sebebekî berbiçav ya jî mecbûrîyeteke wî hebe.

Yanî yekî mytoman nexweşê derewan e, nikane derewan neke.

Gotina manî ji gotina grekî ”manîa” tê û maneya ”hêrs”, ”aqilberdan” û ”dînîtî ye.” Yanî yê mytoman sedîsed ne merivekî temam e, di şexsiyeta wî da kêmasiyek heye, bi derewan wê kêmasiya xwe dadigre.

Bi gotineke din mytomanî bi xwe nexweşiyke psîkîyatrîk ya pir tevlihev e. Li ba hin şexsan yekcarnan dikane here bigihîje heta dereceya narsîzimê, paranoya ya jî şîzofrenîyê.
Û helbet mytomanî gelkî nêzîkî ”megalomanîyê” ye lê herdu ne eynî tişt in.

Mytoman li ciyê rehetiyê, bêyî ku ”sebeb” ya jî ”mecbûriyetek” wî hebe derewan dike, lê yê megaloman xwe pir mezin dibîne. Mezindîtiniyeke ne rast û di dereceya hezeyanê da.

Di nivîseke din da ezê li ser vê “nexweşiyê” jî rawestim.

Mytomanek dema derewan dike ne fedî dike û ne jî tu mesûlîyet ya jî berpirsiyariyekê his dike. Ji bo wî dibe wek tecrûbekirina kesên guhdar û derûdor. Ji bo yê mytoman yê herî girîng, însan ji derewên wî bawer bikin. Ji bo qezenckirna vê baweriyê çi ji destan tê dike, sondên nemayî dixwe, hezarûyek şahidî nîşan dide.

Ji bo yekî mytoman derewkirin wek heweseke çîrokbêjîyê ye, dema di cimatekê da ya jî di nivîsekê da xwe berdide û derewan dike, li ba wî wek ku çîrokan bibêje ya jî wek dengbêjekî dengxweş bistirê û herkes li guhdarî bike.

Bêguman ji bo cimatê û kesên derûdora mytoman gelkî zahmet e ku bikanibe fêm bike ku însanek li ciyê rehtiyê derewên bi boçik dike û vê yekê tim bide ruyê wî.

Mytoman gelek caran li ser malbat, kok, esil û feslê xwe, li ser dê û bavê xwe, li ser zaroktî û xortaniya xwe, li ser tehsîl û meqamên xwe, li ser xebat û fedakariyên xwe yên ferdî, siyasî û netewî derewên pir mezin dike.

Sebebên van derewan dikane pir bin û li gor şexsan werin guhertin. Çawa ku hemû însanên normal bi qasî hev ne “biaqil” in, kesên mytoman jî hemû ne wek hev in, hinek hûtên derewan e, derewên bi boçik dikin, lê hinek jî dixwazin derewên mezin û bi boçik bikin lê jiyan şertê wan dest nade.

Axir deve û fîl herdu jî heywanên mezin in lê çawa be jî fîl ji deve mezintir e.Ya mytomanan jî ev mesele ye. Hinek lok in, hinek cidan in.

Kesê mytoman bi derewên xwe tim dixwaze xwe wek merivekî pir "şên", pir “mihîm” û pir “înteresant” nîşan bide.

Mytoman yekcarnan jî ji bo ku dilê cimatê û însanên din bi xwe bişewitîne buhtanan li nefsa dike, çîrok û serpêhatiyên bêbingeh li hev radigre, tiştê nekiriye û ne di nav da ye lê ji derekê bi ber guhan ketiye wek ku wî ew kar û fedekarî kiribe, wî ew êş û zor dîtibe pêşkêşî derûdora xwe dike. Bi vê yekê jî dixwaze sempatî û empatiya dost û hevalên xwe qezenc bike.

Lê hin mytoman hene hewqas derewan dikin ku di dawiyê da êdî ew bi xwe jî ji derewên xwe bawer dikin. Virekê wiha meriv dikane bibêje ku êdî nexweşî lê qert bûye, tedawiya wî ne mimkûn e.

Helbet sal(umir, temen) jî gelkî mihîm e. Tedawiya kesên xort û navsale hêsantir û mimkûn e, lê ya kesê kal û qerteboz ne mimkûn e.

Kurd ji bo kesên wiha dibêjin “kurmê şîrî heta pîrê.” Yanî tedawî ne mimkûn e.
Lê hinek jî ji derewên xwe bawer nakin, dizanin derewan dikin, dizanin, derûdor û hevalên wan jî ji wan bawer nakin, lê dîsa jî nikanin bi xwe. Ji ber ku carê fêr bûne.

Ji bo kesê mytoman derew wek xwê û baharatan e, axaftina bêderew wek şîva bêxwê û bêbeharat e, bêtahm e û bêlezet e. Pir hindik dibê çend derewên xwe tevê kin.

Baş e dema meriv derewên yekî mytoman bide ruyê wî û jê ra bibêje “ev derew e”, dikane çi bibe?

Ev yek li gor şexsiyeta yê virek, cî û war û şiklê meriv dibêje diguhere. Lê divê meriv pir bi dîqet be, eşkerekirin yekcarnan dikane bibe sebebê reaksiyonên mezin û êrîşên fizîkî.

Loma jî dibê meriv derewên mytomanan pir bi hosteyî eşkere bike. Yanî dibê meriv dawa wan ji nişka ve navîje ji ser seê wan da, wê demê herderê wan yên “nemahrem xuya” dibe.

Li alî din helbet divê meriv derewên zarokan tevî derwên mytomanên mezin û qert neke, yên zarokan normal û xwezayî ne.

Hemû zarok di temenê biçûk da derwan dikin lê ev merheleyeke normal ya jiyana zarokan e.

Ji ber ku di salên biçûkayetiyê da zarok nikanin fantazî û rastiyê ji hev bigerînin. Loma jî psîkîyatir dibêjin ne di zaroktiyê da ancax lê di salên xortaniyê da meriv dikane qala mytomaniyê bike.

Çimkî wê demê êdî meriv dikane qala şexsiyetê bike. Di zaroktiyê da zarok hîn wek kaxeteke spî ye, kes nizane ewê çi li ser were nivîsîn.

Derman û tedawiya hema hema her her nexweşiyê heye, gelo derman û tedawiya mytomaniyê jî tuneye?
Li gor ku psîkîyatir dibêjin, heta ku esê mytoman bixwe zirarê ji derewên xwe nebîne û nexwaze dev jê berde tedawiya wan gelkî zahmet e. Tedawiya ji mytomanan tê pêşniyarkirin psîkoterapî ye.

Hin mytomanên ku pir emir nekiribin û nebûbin qerteboz yanî yên xort, piştî tedawiya psîkoterapiyê dikanin dev ji derewên xwe berdin û vegerin jiyaneke normal.

Lê ji bo kesên kal, ji bo ku biçûk zarokên wan û kesên bi emir ji wan biçûktir nikanin tesîrê li wan bikin, loma jî tedawiya van babet virekan pir zahmet e, hata ne mimkûn e.

Berî hertiştî emrê wan yê mayî têra vê guherandin radîkal nake. Ewê bi derewên xwe ra herin gorrê.

Bêguman herkes nikane bibe mytoman, yekî mytoman divê bi baran derewan bike. Û ji ber ku pir derewan dike loma jî zû ya jî dereng xwe dide dest, piştî çend caran derewên wî dibe bela serê wî û dû ra jî di nava civata xwe da wek merivekî virek meşhûr dibe.

Hiş(hafiza, bîr), gelşeke mytomanan ya gelkî mezin e. Gelek mytoman xwedî hişekî zeîf in û ev yek jî tim dibe bela serê wan. Ji ber vê yekê jî divê merivê derewçîn xwedî hişekî pir xurt û saxlem be, nexwe derewên wî ewê hevûdu negrin, ev jî dibe sebebê derketina derewan û rûreşbûna kesê mytoman.
Ji bo yekî mytoman cimat û guhdar pir û pir girîng e. Lê dibê ev cimat pir bêdeng be û li wî guhdarî bike. Û ji bo qezenckirina vê dîqetê jî gelek hokabazî û şalûziyên nemayî dike.

Lê li gel hemû xebat û hewildanên wan jî di her civatê da mytoman wek golikê beş in, her kes wan nas dike. Ew çi dikin jî nikanin xwe veşêrin. Zû dereng xwe didin dest.

Kurdan gotiye, çira derewçînan heta sibê vêketî namîne.

Nuha ji kerema xwe ra li derûdora xwe mêze kin, gelo hûn çend mytomanan nas dikin?