Hin nivîskar li zimanê hin nivîskarên din rexne digrin,
zimanê berhemên wan dixin binê erdê, pê henekê xwe dikin, dibêjin
zimanê filan kesî gelkî xerab e û hin numûneyan ji şaşiyên li dû hev rêz dikin.
Ev ne tu rê ye, metodeke şaş e, şewq û cesareta însanan dişkîne.
Ji şaşiyên tên nîşandan hinek bi rastî jî şaşiyên mezin in û hinek jî qabilî
minaqeşeyê ne, hîn nebûne standart, li hin herêman nêr û li hin herêman jî mê
tên bikaranîn.
Hin numûneyên rexnegir wek kurdiya rast pêşniyar kirine bi xwe jî hewqasî ne
rast in, heta ew jî bi qasî wan şaşiyan şaş in.
Lê ez vê meselê zêde tevranakim û didim aliyekî. Ji ber ku mjiara ez dixwazim
firkê xwe li ser bibêjim ne ev e ne şaşiyên zimên e.
Bi dîtina min jî zimanê piraniya nivîskarên kurd xerab e, di piraniya roman û çîrokên
kurdî da çewtiyên zimên, gramerê û rastnivîsê yên pir fahş û beloq hene. Ev ne
mexsûsî nivîskarekî, du nivîskaran tenê ye, hema hema di hemû berheman da meriv
dikane kêm zêde şaşiyên zimên bibîne.
Lê di hin berhamn da şaşî pirin û di hinan da jî kêm in. Ev rast e.
Tesîra tirkî li ser nivîskaran û zimanê wan gelkî beloq xuya dike. Çimkî gelekên
wan ji ber sebebên em dizanin bi tirkî difikirin û rasterast tercumeyî kurdî
dikin. Û ji ber ku bi kurdî jî baş nizanin, ji tercumeyê jî rindikî nayê
fêmkirin.
Ev hemû rast in.
Lê hin sebebên vê rastiyê hene, kes ji kêfî, ji ber ku ji çewtiyan hez dike şaşomaşo
nanivîse. Hewqasî zane, hewqas ji destran tê. Herkes dixwaze di berhema wî da
şaşiyeke zimên tunebe. Lê ev yek bi daxwazê nabe, zanîn lazim e. Û ev jî ne
hêsa ye, bi herkesî ra tuneye.
Li Kurdistana bakur kurdî(zazakî û kurmancî)wek tirkî, almanî, îngilîzî
standardîze nebûye. Wek zimanên miletên din qanûn û qaîdeyên dezgeheke zimên ya
netewî danîbin tuneye. Lê yên xelkê hene.
Hin şexsan li gorî îmkan û zanînên xwe hin tişt gotine, hin pêşniyar kirine,
gotine meriv wiha binivîse rasttir e.
Hin kes ji sedîsed bi ya wan san dikin, hin kes ji sedî pêncî dikin, hin kes ji
sedî nodî wek wan dikin. Hin kes hin tiştan li pêşniyarên heyî zêde dikin, hin
kes li dij wan dertên...
Welhasil hemû kurd li ser pêşniyarên Celadet Bedirxan ne li hev in, ne hemfikir
in.
Hinek bi zanetî, hinek bi nezanî wek Celadet Bedirxan nanivîsin.
Ev aliyekî meselê ye. Bi gotineke din herkes bi qasî zanîna xwe li gorî
rêzimana Celadet Bedirxan dinivîse.
Aliyê din jî ji ber ku li Kurdistana bakur ziman li mekteb û zanîngehan bi
salan nayê xwendin, li wir bi rêk û pêk nayê fêrbûn, loma jî însan wek tirkekî, almanekî zimên baş û tekûz fêr
nabin. Herkes li gorî îmkanên xwe, bi destopelkê, ji vir û ji wir piçekî fêr
dibe.
Hinek jîr in, ji zimên hez dikin, baş û zû fêr dibin, lê hinek jî çi dikin jî
baş û tekûz fê nabin. Ev tiştekî însanî ye, herkes ziman zû baş fêr nabe.
Ya din zimanê zikmakî yên hinekan kurdî ye, yanî bi kurdî mezin bûne, lê yên
hinekan ne kurdî ye.
Hinek li gundan mezin bûne û kurdiya wan baş e, xezîneya wan ya gotinan
dewlemend e, lê hinek jî li bajaran mezin bûne û kurdiya wan bi sînor e, gelkî
di bin tesîra tirkî da ye.
Bi kurtî dixwazim bibêjim heger zimanê hin nivîskaran pir û yê hin nivîskaran
hindik xerab e ev ne tiştekî ji kêfê ye, ne ji ber ku ew dixwazin zimanê wan
xerab û tije çewtî bin.
Hewqasî zanin, hewqas ji destê wan tê. Dibê meriv vê rastiyê bibîne.
Kes bi zanetî, bi qestî şaşomaşo nanivîse. Dixwaze herkes bi heyranê zimanê wî
be, dixwaze stîlîstê edebiyata kurdî yê herî mezin be, lê nikane. Nikane ji ber
ku hew ji destan tê.
Baş e li hemberî vê realîteteya ne xweş gelo meriv nikane tiştekî bike?
Geleo meriv nikane zimanê berhemên tên weşandin xweştir û tekûztir bike?
Bêguman meriv dikane bike û dibê were kirin jî. Bi kêmanî meriv dikane ji nuha
gelkî baştir bike.
Ev kar û berpirsiyarî jî berî nivîskaran dikeve ser milê weşanxaneyan.
Bi dîtina min ji nivîskar bêtir, weşanxane mesûlê zimanekî paqij û rast yê
berhemekê ye. Dibê weşanxane zimanê berhemê bi yekî erbab miheqeq bide
rastkirin.
Çimkî wek min li jor jî got, nivîskar hewqasî bi kurdî zane û îmkana wî ya
nivîsîna bi zimanekî hîn paqijtir, hîn rasttir tuneye, çi ji destan hatiye ew
kiriye.
Dibê weşanxane berhemê bi redkatorekî bi rastî zimanzan bide rastkirin.
Dibê weşanxane tu berhemekê bêyî kontrol û redektekrineke cidî neweşîne.
Hema kî bibêje ez bi kurdî zanim û navê zimanzan û redaktiriyê bi xwe ve dibê
meriv qebûl neke û berhemeke û berhemekê pê nede redektekirin.
Yek dikane mesûliyeta xwe nizanibe û tiştê bi rastî ji heq nayê der bike karê
xwe, dibê wesanxane qebûl neke, dibê pîvanek, standartek vî karî jî hebe.
Ez dizanim karekî zor e, wek ferdên miletên din di destê kesî da dîplomaya
zimanzaniyê tuneye. Lê li gel vê jî meriv dikane hin kesên zana û erbabê vî
karî bibîne. Li piyasê kesên wiha hindik bin jî hene.
Di medyaya sosyal da carnan bi ber çavên min dikve, filan berhem ji alî filan
kesî û filan kesî ve hatiye redektekirin. Lê dîsa jî tije çewtî ji çewtiyan
dibê wê da here…
Ev ne tiştekî xerîb û anormal e. Gava meriv di medya sosyal da bala xwe dide
nivîs û şiroveyên wan hevalan, wan “redaktoran”,
meriv bi rehetî dibîne ku kurdiya wan xerab e, nivîsên wan bi xwe muhtacî
rastkirinê ne. Gelekên wan hîn nizanin herfên biçûk û mezin rast bikar bînin,
hîn nizanin navan rast binivîsin.
Berhema ji alî van “redaktoran” ve were rastkirin helbet ewê ne tekûz be,
helbet ewê miş şaşiyên ecêb bin.
Kesê bixwaze wek radaktor bixebite dibê bi rastî vî îşî ji xwe ra bike kar û
zimên baş fêr bibe. Yanî dibê zimanê wê ji yê min û ji nivîskarê berhemê gelkî
tekûztir be. Heger zanîna wan têr nake, dibê biçin qursan û li gorî şertên
kurdan xwe pêşda bibin.
Loma jî dibê wesanxaneyên kurdî vê meselê pir cidî bigrin û berhemên diweşînin
bi redaktorekî bi rastî haya wî/wê ji zimên heye bi bidin rastkirin.
Û gava li gel vê jî di berhemê da şaşiyên pir fahş hatin dîtin, dibê ji
redaktor hesab were pirsîn.
Li alî din, dibê xwendevan û rexnegirên edebî jî ji nivîskar bêtir ya jî bi
qasî nivîskêr weşanxaneyê jî rexne bikin.
Ji ber ku realîteya me ev e, em ne miletekî xwedî dewlet, mektep û perwerde ne.
Nivîsakrên me bi kurdî nexwendine, di bin tesîra asîmîlasyonê da mane, zimanê
dayika gelekan ne kurdî ye, yanî jî tiştê ji wan tê ev e û viya
dikin.
Lê heger weşanxane bixwazin û hinekî lê mesref bikin, dikanin mista zimanê
berhemên bi kurdî baştir û bi rêk û pêktir bikin. Lê bêguman ev yek belaş nabe,
dibê heqê kesê redaktor were dayin. Berhem belaş e, lê redektekirin jî belaş
nabe, dibê ew jî destên xwe bavêjin ji bêrîka xwe da…