Ma zimanê klasîkên me ne kurdî ye?

Di nabêna min û Nûdem Herzex da berê li ser gotinekê, dû ra li ser edebiyata kurdî ya klasîk sohbeteke çê bû. Min dixwest wê sohbetê parve bikim lê Herzex ew îmkan rakiribû, yanî meriv nikane nivîsê parve bike. Lema jî min nivîsên min û wî kopî kirin û li jêr diweşînim. Bi vî hawî hevalên min jî kanin wê sohbeta me bibînin.

”BÊHIŞÎYA EDEBÎYATA KURDÎ
Belê ezbenî
Mixabin, zimanê me têra edebîyateke têr û tije nake. Çima em xwe bixapînin?
Belê ez jî nola her kesî bi vî zimanê têrî edebîyateke têr û tije nake dinivîsim û bi serê çavên xwe dibînim têrê nake.

Ka mînakekê bide min berhema kîjan nivîskarî têra edebîyateke zexm kirîye ez jî li ser wê berhemê têrnebûna wê darîçav bikim, bingeha gotinên xwe xwirt û qewîn bikim.

Hê gramereke me, rastnivîseke me, hevberîyek, civakîbûnek di zimanê me de nebûye gidî, çima em xwe bixapînin? Hema li navê kitêban binêre. " Her tişt di te de ye" "Mihemedê tenik" , " Berdin bila tarî be" "Folklora Mêrdîn", "Hinara dawî ya dinyayê" Dikarim bi sedan mînakan bidim. Hevokên weke "Xewa min reviya" wê têra edebîyateke baş bikin?”
Nûdem Herzex

Zinarê Xamo Nûdem, meriv ne ”bi serê çavên xwe”, bi ”çavên serê xwe” dibîne.”

Nûdem Hezex Zinarê Xamo mamostecan kesên deh tenûr nan bi kurdî xwarin dikare ferqa wan fam bike:-) belkî di deh klamên dengbêjîyê de dibûre gotina min.

Zinarê Xamo Nûdem, înad meke, ne wisa ye. Hela ji stranekê nemûneyek wek te gotiye nîşan bide.
Por, çav, guh, dev û yên din hemû organên serî ne, aidî serî ne. Serê çav tuneye, lê çavê serî heye. Lema meriv bi çavê serê xwe dibîne.
Lê dîsa jî tu zanî…

Nûdem Hezex Mamoste ji te we ye tu mishefa zimên î
Bi serê lêvê/ lêvan
Bi serê zimên
bi serê çavan
Ev vegotin tev hene ma te nebihîstibe ez çi bikim.
serê çavan û çavên serî ne eynî tiştin. 
Niha kompîtura min xerabûyî ye lê di transkrîpsiyonên klamên dengbêjîyê de mînak zaf in

Bu çavên serê xwe dîtin
Kendi* gozleriyle gormek
Bi serê çavên xwe dîtin
Göz ucuyla gormek.

Nûdem Hezex Tişteke dî bibêjim ev bû çar sal ez li ser transkrîpsîyonên klamên dengbêjîyê dixebitim ne bê bingeh im, keda ez didime zimanê zindî û organîk û xwezayî kesên min nas dikin dizanin, ên nasnakin min pûç û vala dibînin 

Zinarê Xamo Spas ji bo bersîva te...

Nûdem Hezex Mamostecan Zinarê Xamo xweska te di derheqê nivîsê de gotina xwe bigota, te behsa fikrê xwe bikira te behsa şaşîtîya teorîya min bikira û bigota şaş e, zimanê me çawa têra edebîyatê nake û te bingeha wê dagirta, lêbelê tu hatî tê zîq got nizamçi şaş e. ûslûbeke ne xweş e ha, Ne ûslûba Mirovekî şareza û jîr û zane ye ha nexwe ez ji kesatîya te hez dikim û rêzdar im. Kurd tev wisa ne. Li tiştekê digerin ji bo xwe bi ser bixin û hew.
Mala te bêtir ava be mamostecan, ezbenî û ezqurban.

Zinarê Xamo Spas ji bo van gotinên qedirzan. Bêguman min kanîbû li ser fikra te ya zimanê me zeîf e, têra edebifyateke xurt nake jî fikrê xwe bigota. Tu rastiyê dixwazî min xwest bibêjim lê li ser rê bûm, diçûm mîvaniyê. Lema min negot.

Lê ez ne bi wê fikrê te ra me. Bi baweriya min bi kurmancî jî meriv kane şahesaran binivîse.
Melayê Cizîrî û Ehmedê Xanî 300-350 sal berê berhemên ji yên ereb, faris û tirkan û fransiz û rûs û îngilîzan kêmtir nenivîsîne.

Problem ne ziman e, însan e, nivîskar e.
Yê berhemên mezin û nemir dinivîse ne ziman e, însan e, heger zanîn hebe bi her zimanî berhemên nemir tên nivîsîn.
Heger îro me Ehmedê Xanîyek û Melayê Cizîrîyek tuneye ev ne ji ber zeîfiya kurmancî ye, ji ber tunebûna kesên wek wan in.

Nûdem Hezex Hêjayê Ezîz Zinarê Xamo 

Eger piştî Mele û Xanî berhemeke me ya şaheser derneketibe sedema wê bêzimanî ye. Berhemên wan ne bi kurdî ne. Zimanê edebîyata klasîk tev ji ser çar sitûnên çar zimanan ava bûne. Erebî, farisî, Tirkî û Kurdî. Ji bo wê ev kesên tu behsa wan dikî bûne sebeba xerakirina sentaks, xweza, rih û herka zimanê me. 

Eger îro em ne xwedîyê zimanekî civakî yê yekber û hevber bin bi saya zimanê wan e. Ji ravekirinê ta hevoksazîyê organîzmaya zimanê me tarûmar kirine. Edebiyata me ya ew zimanê klasîzmê ji xwe re kirî bingeh ji bo vê sedemê ji koka zimanê xwe dur ketîye.

Dengbêjan tenê edebîyata kurdî jîyandine û temenê zimanê me gihandina îro.
Edebîyata me dengbêjî ye. Mixabin di qada edebîyata nivîskî de kesên Pala xwe bidin wê edebiyata civakî , hevber, yekber û sosyalîze bûyî nînin.
bi silavên jidil...

Zinarê Xamo Birayê Nûdem, zimanê klasîkên me ne kurdîya gelêrî ye rast e, zimanekî giran e, lê belê ne rast e meriv bibêje ne bi kurdî ye. Ez bi xwe ne bi wê fikirê ram e. 

Di mesela sentaksê da tiştê tu dibêjî rast e. Gotinên zimanekî din ne muhîm e, ya muhîm, ya berhemekê dike kurdî ya na sentaks e.

Lê wek te be jî, tirk ji klasîkên xwe ra dibêjin ”osmanlica”, em jî ji zimanê klasîkên xwe ra bibêjin ”kurdmanî” ya jî navekî din lêkin jî tiştê min gotiye pûç nake. 

Ez dibêjim yê berhemekê dike ”şaheser” ne ziman e, nivîskar e, mistewa wî ya întelektuelî ye, hakîmîyeta wî ya zimanê xwe ye. Heger meriv zimanê xwe baş zanibe bi her zimanê berhemên baş tên nivîsîn. 

Klasîkên me her yekî kanîbûn bi sê zimanan binivîsanadana. Melayê Cezîrî û Ehmedê Xanî bi kîjan zimanî binivîsandana jî berhemên wan sertac bûn, şaheser bûn. 

Lê îro bi tirkî binivîse jî Ehmedê Xanîyekî me Cizîrîyekî me tuneye. Yanî her tişt ne ziman e.

Bi gotinê ez nabêjim hemû berhên edebî yên bi kurmancî hatine nivîsên pûç in, ne hêja ne. Na, ez tiştekî qiha ebeden nabêjim û heqê min ji bo gotineke wiha jî tuneye.

Çimkî ne haya min ji hemû berhemên kurmancî heye û ne jî ez kesekî di wê mistewayê da me kanibim li ser nivîskarên kurd gotineke wiha bibêjim. Miheqeq di nava wan da jî berhemên pir hêja hene nuha em qedrê wan nizanin. Lê sibe ew were zanîn. 

Tu zanî gelek nivîskarên ewrûpî yên nuha bûne klasîkên dinyayê gelekên wan piştî mirina xwe meşhûr bûne, di saxiya wan da gelekê caran kesî berhemên wan çap nekiriye. 

August Strindberg yek ji wan bû. Gelek caran berhemên wî hêjayî çapê nedidîtin.

Lê wek min berê jî got, herçî edebîyat e bi her zimanî meriv kane berhemên mezin û pir hêja binivîse. Heger meriv zimanê xwe baş zanibe, heger ew zanîn, ew çap, ew kapasîte bi meriv ra hebe.

 Nûdem Hezex Wele mamosta gelek kesên di edebiyatê de biserketî gava dîtine zimanê wan ê zikmakî têra edebiyatê nake serî li 'edebîyata mînor" dane. Di hûnera edebîyatê de di sêrî de de grîngîya zimên çawa nîne mamostecan. Kesekî ne zanyarê zimanê xwe, kesekê zimanê wî ne têr û tije wê çawa edebiyatê bike? Çima wergerên kitêbên M Uzun ji yên kurdî serkeftîtir in? 

Kesekî bi rih û xwezaya zimanê kurdî nizane wê çawa helbestên baş binivîse an kurdî wê çawa têra vegotina wî bike?

Kesên bi "Şîrazî " dizanin wê çima qîmetê bidin teqlîdên wî?

Îro di edebiyata Tirkî de ka kî behsa bakî, nefî, Fuzûlî dike? Qîmetê didin wan. Bi tenê li zanîngehan behsa wan tê kirin. Ên me 24 Seetan behsa Mela û Xanî dikin, çima?

Çimkî zimanê me heye lê nîne. Zimanekî çêkirî û ne yekber û ne xwedî rêzik û gramer, zimanekî blber wê çawa bibe zimanê gel bixwîne.Gelek nivîskar bi zimanê herema xwe û bi gramera xwe dinivîsin.

Yek dibêje nîn e, yek dibêje nî ne, yek dibêje nîne. Di zimanekî de rastnivîsên bi serê xwe û beredayî nabin.

Eger her nivîskarê tirk bi devoka herema xwe binivîsa îro me dikarî behsa zimanê Tirkî û edebiyata wan bikira?

Ji bo resiman ziman ne hewce ye, ji bo heykeltrsşî jî lêbelê edebîyateke baş bi zimanekî xwirt mimkûn e. 

Îro hemû kurd " ey Dilberê de Menal e, Feqîyê Teyran edî kal e" dizanin, çima? Çimkî ew zimanê gel e. Jê fam dikin, zimanê civakî(sosyalîze) ye, li hemû herêman bi awayekê tê gotin.

Di romana xwe de dibêje "xwînî xwînî av vexwariye" yanî Wergera kana kana su içtî. De bi vî zimanî em ê çawa wê berhemên baş bi vî zimanî bixwênin.

Zinarê Xamo Nûdem, nuha te mijar guhert û îcar tu qala tiştên din dikî. Di serî tda e got, ”zimanê kurdî têrî edebîyateke têr û tije nake.” 

Te sebebê tunebûna ”edebîyateke zexm”, berhemeke giranbiha bi qelsiya kurdî ve girê da, te got ji ber ku kurdî zimanekî zeîf e lema ji nava me nivîskarên mezin dernakevin, lema bi kurmancî berhemên baş nayên nivîsîn.
Nuha jî tu qala hin gelşên dikî. 

Nuha jî tu dibêjî ”Kesekî ne zanyarê zimanê xwe, kesekê zimanê wî ne têr û tije wê çawa edebiyatê bike?”

Min negotiye yekî bi zimanê xwe nizanibe kane berhemeke baş bixuliqîne. Ji xwe mijara me ne ev bû.

Bêguman edîbê, nivîskarê ne hakimê zimanê xwe be, ya jî zimanê xwe baş nizanibe nikane bibe nivîskarekî baş, nikane ”şaheseran” bixuliqîne. 

Nikane çimkî edebiyat bi zimên dibe, ji bo nivîsîna berhemên nemir dibê nivîskar him zimanê xwe baş bizane û him jî mistewa wî/wê ya întellektuelî bilind be. 

Bêguman yekî nezan, cahil û ne hakimê zimanê xwe nikane berhemeke nemir bixuliqîne.

Viya her kes zane. Çi dibe bira bibe, meriv ne hostê wî îşî be meriv nikane tiştekî baş çêke.

Min tiştekî eksê vê negotiye. Te got kurdî têra edebîyayeteke zexm û qewî nake, min jî got na dike, min got gelş ne ziman e, bi her zimanî, heger meriv şarezayê zimanê xwe be kane berhêmên baş û nemir binivîse.

Sebebê kitêbên Mehmet Uzun bi tirkî ji kurdî bêtir tên xwedin mijareke din e. Têkliya wê bi qelsiya kurdî û xurtîya tirkî nîne, sebeb asîmîlasyon e. 

Kurd asîmîle bûne, nikanin bi kurdî bixwînin, tiştê dixwînin fêm nakin. Asîmîlasyonê kurd qudûmşikestî kirine.

Û ya din jî gelek kurd xwe û zimanê xwe biçûk dibînin. Asîmîlasyonê şiûrê netewî bi gelek kurdan ra zeîf kiriye.
Nîvê zimanê tirkî erebî, farisî, kurdî û gotinên biyanî ne.

Nîvê zimanê farisî erebî ye, lê bi herdu zimanan jî berhemên pir baş hatine nivîsîn û tên nivîsîn. Nivîskarên mezin derketine û derdikevin.

Yanî kêmasiya nivîskarên, edîbîn kurmanc ne ji ber qelsiya kurdî ye, ne hakimên zimanê xwe ne, zimanê xwe baş nizanin. 

Heger zimanê xwe baş bizanibin tu kêmasiyeke wan ji nivîskarên tirk tuneye.