Min do rojek ji felekê dizî

Heger hûn rastiyê dixwazin do êvarî min rojek ji felekê dizî, ez û xanim em çûn sînemayê. Me li fîlmê Marîa Larsson Evîga Ogonblick/Kêlîka Bêdawî ya Marîa Larssonê temaşe kir.
Fîlmê ”Kêlîka Bêdawî ya Marîa Larsson”, li Swêd fîlmê sala 2008-an yê herî baş bû. Xelata fîlmê herî baş, rejîsorê herî baş û artîstên herî baş yê par, Beranêzêrîn girt.
Loma jî pir qala fîlm dihat kirin. Min got dibê em bibînin.
Beranazêrîn ji bal Enstîtuya Fîlm a Swêd ve ji sala 1964-an û virda ye hersal ji bo fîlmê herî baş tê dayin.
Rejîsorê filîm, Jan Troell ev cara şeşan e ku xelata Beranêzêrîn digre, merivekî gelkî meşhûr e.
Welhasil min got şevekê jî ez û xanim em herin der û wek xelk û alemê ji xwe ra hinekî ”kêf” bikin. Em di hundur da riziyan.
Fîlm saet di hijde û çarîkekê(18:15)da dest pê dikir. Ez hinekî zû ji kar derketim. Ji xwe xanim berî min diqedîne.
Saet piştî çaran li bajêr me hevdu dît. Em bîstekê li dikanan geriyan û dûra çûn ba Yilmazê Licî. Camêr qahweyeke bi şeref da me. Kurdekî ez hevza xwe jê dikim li wir bû, loma jî em zêde rûniniştin. Me qahwa xwe vexwar û em rabûn.
Em herdu jî ne birçî bûn. Lema jî ji dêlî aşxaneyê, em çûn pastexaneyeke gelkî meşhûr Vete-Katten, me li wir tiştekî sivik kir ber dilê xwe û dûra jî çûn sînemaya xwe.
Berê ez pir diçûm sînemayê û tiyatroyê. Li ciyê karê me çend xanimên swêdî, bi taybetî jî du hebên pîr hebûn, wan serkêşiya hilbijartina filîm û piyesan dikir. Her meh bi kêmanî carê em diçûn ya sînemayê ya jî tiyatroyê.
Piştî sala du hezarî(2000)ew grûba me belav bû, yên serkêşî dikirin teqawit bûn û yên din jî em ji hev belav bûn. Axir wê demê çend salan bi saya wan min gelek fîlm û piyes dîtin.
Piştî wê ez kêm diherim sînemayê û tiyatroyê. Do di sohbeta min û xanimê da derket ortê ku ez û wê ev cara sisiyan e ku bi hev ra diherin sînemayê. Ez bawer dikim du caran jî em çûne tiyatroyê.
Me herduyan jî ji fîlm gelkî hez kir. Salona mezin heme hema tije bû. Ez bawer dikim 400-500 însan hebû. Ev cara pêşî ye ku di temaşekirina filmekî da ez hewqas qelebalix dibînim.
Fîlm di destpêka 1900-î da (1907)da dest pê dike. Marîa Larssona ciwan jineke feqîr e, di loteriyekê da kamerayeke risman qezenc dike.
Marîa bi yekî bi navê Sigfrîd Larsson ra zewicîye. Kar û sinetekî Sîgfrîd yê sabit tuneye, karê rojane dike, yanî bi gotina kurdî emeletiyê dike.
Geh kar dibîne, geh nabîne.
Lê weke gelek swêdî yê wî jî problema alkolê heye, hertim vedixwe û li jinikê û zarokan dixe, berdûşiyê dike.
Marîa 7 zarokan tîne dinê û di bera jî karê malên dewlenda dike. Dûra Şerê Cîhanê yê Tekem tê, rewşa wan hîn xerabtir dibe. Bêkarî, bîrçîbûn, tirsa şer rewşa însan pir xerab dike.
Mêrê Marîa li benderekê himaliyê dike, dûra bêkar dimîne, dikeve grewê, bûyer diqewimin.
Di vê nabênê da têkiliya wî bi hin kesên çep û anarşîst ra çêdibe, di bin tesîra wan da dimîne, kîn û nefreta wî ya li hember dewlemandan zêdetir dibe.
Demakê halê wan pir xerab dibe, Marîa kameraya ku ji lotê qezenc kiribû ji buxçika xwe derdixe û dibe dixwaze ya bifroşe ya jî rehîn deyne. Çimkî nizane kamera çi ye, çawa tê bikaranîn.
Sabastian Peterssonê wênegir kamareya Marîayê nakire, di ser da wê têşwîqî fêrî wênegiriyê dike, malzemeyên wêneyan belaş didê.
Ev yek jiyana Marîa diguhere, êdî bi çavekî din li derûdora xwe, li tebîetê, li însan dinêre.
Fêrî wênekêşiyê dibe, sûretê însanan digre. Cîran, zarok, bexçe, pisika malê axirê li hertiştî bi çavekî din dinêre.
Sabastîanê wênegir li hember wêneyên Marîa şaş û matmayî dimîne, dixwaze li ba wî kar bike. Lê Marîa ji ber ku diya heft zarokan e loma jî nikane qebûl bike. Ji mêrê xwe jî ditirse. Çimkî merivekî zalim e. Û wê demê lêxistina zaok û jinan ji xwe pir normal e.
Bi wextê ra wênekêşiya Marîayê di nava feqîrî, zulma mêrik û barê zarokan da ji bo wê dibe mijareke kêfxweşiyê, pê sebre xwe tîne.
Di filîm da derûdor, kinc, deng, reng û ronahî mikemel bûn, meriv digot birastî jî belkî ev fîlm di destpêka 1900-î da hatiye kişandin, hertiştî, ji xwezayê bigre, heta bi însanan weke sed sal berê xuya dikir.
Lê bi taybetî jî têkilî û şêla însanan jî muhteşem bû, ew jî ne dişibiyan însanên îro, rabûn û rûniştina wan, axaftin û bersîvên wan weke yên çîrok û romanan bû. Pir mikemel bû.
Ji xwe qusûr nedihat ser hostetiya Marîa Heiskanen û Mîkael Persbrandt, herduyan jî di rolên xwe da bêqusûr bûn.
Sal derbas dibûn û di jiyana Marîa da gelek tişt diguherîn. Di dawiyê da di nabêna wê û Sabastîanê wênekêş da nêzîkbûneke êvîndariyê dest pê kir, di dilê herduyan da pêlên evînê serî hilda. Lê zêde pêş da naçû, Sabastîan ji bajêr bar kir û Marîa li wir hîşt.
Sahneya ji hev qetandinê pir trajîk û bi bandor bû.
Li gel ku mêrê Marîayê merivekî serxweş û sûtal bû, wer li d û jinan digeriya, li wê dixist, heta carê xwest bikuje û loma jî çend mehan ket hefsê.
Lê li gel vê zulmê jî Marîayê dev jê bernade.
Min dîroka swêd û swêdiyan hinekî xwendiye, ez dizanim ne pir, berî nuha bi sed salî swêdî çiqasî feqîr û perîşan bûn. Di fîlm da meriv ev dîrok pir baş didît.
Ev miletê heta sed sal berê hewqas feqîr bû, nan tunebû bixwara, çavê herkesî li çûna Emerîkayê bû, îro hatine çi rewşê, bûne yek ji welatê cîhanê yê herî modern û pêşketî.
Filîmê Jan Troell halê swêdiyan yê sedsal berê û yê nuha bi hosteyiyeke pir mezin dida ber hev û pê însan dihejand.
Heta salên 1930-î bi kêmanî yek milyon û nîv însanên swêdî ji bo jiyaneke hîn baştir koçî Emerîkayê kirine. Lê îro ji herçar aliyê cîhanê ji bo jiyaneke hîn baştir însan koçî Swêd dikin.
Ez bawer nakim di destpêka salên 1900-î da rewşa Tirkiyê ji ya Swêd pir xerabtir bû. Lê îro tirkiye hîn nikane derziyekê jî çêke, hîn jî welatekî ji demokrasiyê bêpar e, hîn jî bi qamçiyên leşkeran îdare dibe. Piraniya tirkan hîn birçî û perîşan in, ji bo ku debara xwe bikin hîn jî direvin Swêd.
Bi kurtî demokarsî bûye dînamîka ku Swêd bi pêşkeve û bibe welatekî refahê û dîktatorî û sulteya leşkerî bûye sebeb ku Tirkiye bi pêş nekeve, demokrasî bicî nebe û helbet kurd jî heta nuha bindest bimînin.
Bi kurtî ji fîrara xwe ya şevê çwîn ez gelkî memnûn mam, heger ji min were ezê tim yekcarnan xwe ji we û ji zarokan vedizim û herim titşê nuh bibînim.