Tenêtî

Însan mexlûqekî pir ecêb e. Feqîr dibe derdek e, dewlemend dibe derdekî din e.

Diyar e dewlemendî, mal û milkê zêde jî pir ne baş e, ew jî însanan mahkûmî tenêtiyê dike.

Li ciyê kar ez ji kê dipirsim, dibêje ez bi tenê dijîm. Û her ku diçe ev hejmar zêdetir dibe.

Dewlemendî, azadî, serbestî û serxwebûna bêsînor însanên swêdî aşûnî û heta tu bixwazî egoîst kiriye. Tehamulî tiştekî û kesekî nakin.

Jin, mêr û zewacê ji xwe ra wek qeyd û merbendê û zarokan jî wek barekî giran dibîne.

Heger tu ji jineke swêdî ra bibêjî, ma te ji bo çi çentê mêrê xwe da destan û ji mal qewitand?

Dikane bibêje:

“Pir dikir xirexir.”

“Bi şev radibû du caran diçû avdestxaneyê.”

Yanî kêla maneyan tu carî tije nabe, ji bo ku mêrikê feqîr ji mal biqewitîne miheqeq maneyekê dibîne.

Û loma jî li Swêd îro bi kêmanî 2, 3 milyon însan tenê dijîn. Bi hesabê ji sedî(prosentuel)li cîhanê ev hejmar, hejmara herî zêde ye.

Yanî li cîhanê li tu welatekî din însan bi qasî swêdiyan raxbetî jiyana tenêtiyê nakin û bi tena serê xwe najîn. Di vî warî da swêdî li cîhanê yekem in.

Kurd dibêjin “destê bi tenê deng jê nayê”, swêdî dibêjin “meriv bi tenê xurt e.”

Kurdan dibêjin, “heta mirinê çav li kirinê.”

Swêdiyan ev felsefe hinekî din jî fireh kirine û pêş da birine, xwarin û vexwarin jî lê zêde kirine.

Yanî ji bo ku têra dilê xwe bikin, bixwin û vexwin dibê bi tena serê xwe bijîn.

Çi mêr û çi jî jin, bi yekî û duduyan nayên serî, tim çavê wan li “der” yanî li kirinê ye.

Wey mala we nekeve!

Ma hûn nawestin, ma hûn jê aciz nabin?

Û helbet xwarin û vexwarin. Lê vexwarin jî heye, vexwarin jî heye, malneketan tu carî çavên wan bar nebe.

Li swêd ji her sê kesên salmezin yek bi tena serê xwe dijî.

Di sala 1945-an da ji sedî şeşê kesên salmezin tenê dijiyan, lê îro ev hejmar ji her sê kesî yek e, yanî ji sedî 30 ye.

Swêdî ji serbixweyiyê gelkî hez dikin, divê tu kes têkilî jiyana wan nebe. Û ji bo ku kes nikanibe bi qasî serê derziyê jî midaxeleyî jiyana wî/wê bike amadeye ku tenê bijî.

Mêrê swêdî bihevrejiyanê wek bindestî û koletiyê dibîne. Loma jî amadeye ku her roj wek kundan di hundur da rûne.

Li gor lêkolînên dawî li Swêd ji her du malan yek, 46 procent, malên kesên bi tenê ne.

Malên ku zarokên wan bi dê ya jî bi bavê xwe ra dijîn jî ne di nava vî hesabî da ye. Çimkî li Swêd gelek dê û bav bi tena serê xwe dijîn, lê zarokên wan li ba wan dimînin. Di îstatîstîkan da malbatên wiha wek malbatên bi tenê nehesibandine. Hegr ew jî têkeve ser, wê demê hejmar ji 46 procentî gelkî dibuhure.

Li gor reqemên sala 2006-an li Swêd li ser hev/bi tevayî 4, 4 milon malbat hene.
Dema meriv bi cîhanê ra miqayese dike ev hejimar li gor nufûsê Swêd gelkî zêde ye. Nufûsa Swêd 10. milyon e.
Yanî ji nufûseke bi 10. milyonî ra 4, 4 mal û malbat pir e. Îcar ji ber ku malbat 2-3 kes in, loma jî ev hejmar hewqaî zêde ye.

Gelo li Kurdistana Bakur wesetiya/ortalama malbatê çend nufûs e û çiqas malbat hene?

Di nabêna hemû welatên cîhanê da miqayeseyeke sedîsed tuneye, lê li gor îstatistikên heyî diyar dibe ku Swêd û dû ra jî Danîmarka li Ewrûpa û li cîhanê herî zêde xwedî malbatên bi tenê ne. Piştî Swêd û Danîmarkayê, Norweç, Almanya û dû ra jî Fînlandiya tê.

Tê gotin ku têkiliya di nabêna standardek bilind ya jiyanê û zêdebûna malbatên bi tenê gelkî xurt e. Li Ewrûpayê hejmara malbatên bi tenê herî kêm li Qibrisê, dû ra li Îspanyayê û dû ra jî Portekîzê ye.

Qita/kontînenta ku malên yekkes, teqrîben sê prosent, herî kêm li Afrîkayê û li welatên Rojhilata Navîn e. Li Afrîka û li Rijhilata Navîn, tenê ji sedî sisiyê nufûsê tenê dijî.

Li Asyayayê ev hejmar teqrîben heft prosent e. Û li Emerîka Bakur jî 26 prosent e.
Yanî her ku halê însan xweş dibe dev ji jiyana bi hev ra ber dide û bi tena serê xwe dijî.

Li Swêd malbatên yekksî herî zêde li bajarên mezin in. Li Stockholmê di sala 2006-an da ji sedî 58 prosentê malbatan, malbatên bi tenê yanî yên yekkesî bûne. Helbet ev hejmar nuha gelkî zêdetir bûye.

Yanî li Stockholmê bi kêmasî ji sedî 60-ê însanan tenê dijîn.

Rojnamevan ji jineke swêdî pirsiye, gotiye çima hûn jiyana tenêtiyê tercîh dikin?

Bersîva wê pir balkêş e, gotiye:

-Tenêjiyîn(sîngel) nuha hinekî jî modeye. Nîşana azadî, serbestî û serxwebûnê ew e ku meriv bikanibe her tiştî bike û bi gelek şexsan ra bide û bistîne. Li gor baweriya min ji bo me jinan gelkî girîng e, divê em his bikin ku em çi bixwazin em dikanin wiya bikin.

Dema ez vê tenêtiya însanan û gelşên ku bi xwe ra anîye dibînim dilê min ji dewlemendiya zêde digere.

Esas di vir da "sûcê" demokrasiyê jî hinekî heye, lê ez vê meseleyê tevnadim. Bira ew jî bimîne careke din.