Sekreterê Partiya Kominîst yê Kevn(TKP) Nabî Yagci, di nivîsa xwe ya di malpera Kurdînfoyê da qala nivîsa Malmîsanij ya di kitêba Îsmaîl Beşîkçî da dike.
Çendakî berê li Tirkiyê li ser sosyolog Îsmaîl Beşîkçî kitêbek hat weşandin. Gelek nivîskarî di vê kitêbê da li ser Îsmaîl Beşîkçî dîtinên xwe gotine.
Ji van nivîsakar û lêkolîneran yek jî Malmîsanij e.
Nabî Yagci, di vê nivîsa xwe da li ser nivîsa Malmîsanij rawestiyaye û derbarê siyaseta dewletê ya asîmîlasyona kurdan da jê nimûneyeke pir balkêş daye.
Kitêba li ser Îsmaî Beşîkçî hîn bi destê min neketiye, loma jî min nivîsa Malmîsanij bi tevayî nexwendiye.
Min bi meylekê nivîs ji Malmîsanij xwest, lê got ji dêlî nivîsê were ezê kitibê bidim te.
Lê min firsend nedît ku li derkê em hevûdu bibînin, him bîstekê sohbet bikin û him jî kitêba xwe jê bistînim.
Li dîsa jî ez dixwazim bi çend gotinan qala wê belgeya ku Malmîsanij weşandiye bikim.
Ji ber ku belegeyek pir girîng e.
Ji roja Komara Tirkiyê ava bûye û virda ye dewleta tirk li ser kurdan û civata kurd gelek lêkolînên ilmî yên bi dizî kirine.
Lê haya kurdan û raya giştî ji van lêkolînan û naveroka wan tuneye, hemû jî pir bi dizî hatine girtin. Dewletê ev lêkolînên li ser kurdan pir hindik çap kirine û bi sernivîsa ”pir bi dizî ye, mexsûsî şexs e” weke kitêb, broşor û rapor şandine ji rêxistin û kesên peywendîdar yên ku li ser mesela kurd dixebitin û ”pisparên” kurda ne.
Malmîsanij, di nivîsa xwe ya di kitêba li ser Îsmaîl Beşîkçî da ji van babet xebat û lêkolînên dewletê ra dibêje xebatên ”Kurdolojiya bi Dizî”
Lê ”kurdolojiyeke” dewletê ya ji bo derve jî heye.
Wek tê zanîn vekirî, eşkere dewlet dibêje, ne miletekî bi navê kurd û ne jî zimanekî bi navê kurdî heye.
Malmîsanij ji bo vê "kurdolojiya" dewletê ya derve dibêje, ”antî kurdolojî” yanî ”kurd tunene”, zimanê wan tuneye.
Malmîsanij di nivîsa xwe da dibêje, di warê ”Kurdolojiya bi Dizî” da ji lêkolînên dewletê ya herî girîng û meşhûr, xebata Ziya Gokalp* ya sala 1922-a ye…
Malmîsanij, ji wezîrê komara Tirkiyê yê perwerdê yê pêşî û faşîst yê wê demê Dr. Riza Nûr, derbarê ewê kurdan çawa bihelînin, çawa asîmîle bikin û bikin tirk ev rêzên jêrîn neqil kiriye:
”Min kurd bi Ziya Gokalp dan tetkîkkirin. Armanca min ew bû, piştî ku ez malûmatên bi vî rengî bi şiklekî ilmî, îktîsadî fêr bûm û şûnda, ji bo ku min bikanîbûya ji kurdan ra bigota hûn tirk in min ê rêxistinke çêkira û minê dest bi xebatê bikira(…)mesela kurd min xemgîn dike. Nuha tiştek tuneye, lê rojekê ewê rabin doza netewî bikin. Dibê em vana asîmîle bikin…”
Dr. Riza Nûrê faşîst û heta sala 1926-ê mervê Ataturk yê herî nêz, hîn di sala 1922-a da texmîn dike ku kurd ewê serî hildin û doza netewî bikin û loma jî dixwaze ji bo asîmîlasyonê zû tedbîrê bigre.
Û ji bo ku dewlet bikanibe kurdan asîmîle bike, bibêje hûn ne kurd in, hûn tirk in dibê kurdan bi şiklekî ilmî, di warê sosyolojîk, kulturî û aborî da baş nas bikin...
Yanî dibê derewa xwe têxin qalibekî ”ilmî” û li ser bingeheke saxlem ava bikin...
A ev Dr. Riza Nûrê hewqasî neyarê kurdan, dû ra di sala 1926-ê da piştî ”Bûyera Îzmîrê” ji ber Ataturk reviya derve û ancax piştî mirina wî kanîbû vegere Tirkiyê.
Heta van salên dawî çepên tirk di heqê kurdan da çi difrotin me, me ew dikirî û me siyaset û îdeolojiya xwe li ser van dîtinên antî-kurd ava dikir, me bi çav û perspektîva çepên tirk yên nîjadperest û antî-kurd li dîroka xwe dinêrî.
Lê di van 20 salên dawî da çend dîroknas û lêkolînerên kurd, ku Malmîsanij ji van lêkolîneran yê herî cidî û bi dîqet e, van dek û dolabên dewletê, derew û sextekariyên wan yek bi yek derdixe ortê û pêşkêşî gelê xwe dike.
Bi saya xebata lêkolînerên weke Malmîsanij, em gelek plan, dek û dolab û durûtiyên dewletê, yên siyasetmedar, ronakbîr û rast û çepên tirkan fêr dibin.
Ev belegeya jorîn jî nîşanî me dide ku ji bo asîmîlekirina kurdan, dewleta tirk ev 90 sal in ku di nava xebateke pir mezin da ye û di vî warî da gelek mesafe jî girtine.
Gelek sipas û mala Malmîsanij ava ku ev belgeya girîng û dîrokî derxist ortê.
*Lêkolîna Dr. Riza Nûr qal dike navê wê ”Derbarê eşirên kurdan da lêkolîneke sosyolojîk” e û piştî mirina Ziya Gokalp(1875-1924) hat weşandin.
Weşanxana KOMAL-ê ev lêkolîna Ziya Gokalp di sala 1975-an da li Anqerê weşand.
Ziya Gokalp kurdeki zazayê ji Çermûkê ye û navê î yê rastî ”Mehmet Ziya” ye, kemalîstan dû ra paşnavê ”Gokalp” lêkirin
Inga kommentarer:
Skicka en kommentar